W życiu każdego z nas przychodzi taki moment, w którym odchodzi ktoś bliski. Gdy uporamy się z najpilniejszymi zadaniami, jakie przed nami postawił, przychodzi czas na zajęcie się majątkiem, jaki pozostawił po sobie zmarły. I tu pojawia się pierwszy problem – co należy podzielić, co spłacić, a co z przynależnych spadkodawcy praw i obowiązków nie przechodzi na nikogo?

Trzeba pamiętać, że nie wszystko, co należało do zmarłego – nazywanego w prawie spadkowym SPADKODAWCĄ, przechodzi na osoby uprawnione do spadku, czyli na spadkobierców.

Co to jest spadek?

Bardzo ogólną definicję spadku przedstawia art. 922 Kodeksu cywilnego, który rozpoczyna księgę czwartą, poświęconą zatytułowaną – jakżeby inaczej – „SPADKI”

• w myśl tego przepisu, spadkiem są „prawa i obowiązki majątkowe zmarłego”. A zatem, spadek ma tylko i wyłącznie charakter majątkowy i składa się z dwóch elementów: praw – nazywanych aktywami spadkowymi;
• obowiązków – nazywanych długami spadkowymi lub pasywami spadku.

Majątek spadkowy

Czasem nazywany schedą, dziedzictwem, czy najczęściej spadkiem – majątek spadkowy, to prawa o charakterze majątkowym, które przysługiwały w chwili śmierci zmarłemu i podlegają dziedziczeniu. Wśród nich, najbardziej podstawowym jest prawo własności, w myśl którego wszystkie przedmioty i rzeczy, które były własnością zmarłego, stanowią majątek spadkowy. Oprócz własności, należy wspomnieć o takich prawach, jak majątkowe prawa autorskie, prawa wynikające z tytułu posiadania akcji, zastawy, hipoteki, czy wierzytelności z umów zawartych przez zmarłego. Niby bardzo prosty i oczywisty przepis, ale w praktyce nastręczający mnóstwo trudności. Wynikają one najczęściej z faktu istnienia małżeństwa spadkodawcy i wspólności majątkowej.

Należy pamiętać, że majątek spadkowy, który podlega dziedziczeniu to:

• majątek osobisty spadkodawcy – opisany w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – w skład którego wchodzą m.in. przedmioty uzyskane przed zawarciem małżeństwa, spadki i darowizny uzyskane przez zmarłego, odszkodowania za uszkodzenie ciała, nagrody za osobiste osiągnięcia, czy prawa własności intelektualnej (autorskie, patentowe, własności przemysłowej);
• POŁOWA majątku stanowiącego ustawową wspólność małżeńską majątkową.

Oczywiście mówimy tu o sytuacji, w której drugi z małżonków spadkodawcy pozostaje przy życiu. Dlatego też przed przystąpieniem do wyceny majątku spadkowego należy dokładnie rozdzielić, które przedmioty należały do majątku osobistego spadkodawcy, a które do jego wspólności majątkowej.

WAŻNE: Połowa majątku wspólnego małżonków NIE PODLEGA DZIEDZICZENIU. Już z definicji stanowi ona majątek osobisty pozostającego przy życiu małżonka. Co istotne, dalej ma  on udział w majątku zmarłego małżonka.

Dług spadkowy

Niestety, na spadek składają się nie tylko prawa majątkowe. Obowiązki o charakterze majątkowym, czyli mówiąc najprościej: długi spadkowe, również podlegają dziedziczeniu przez spadkobierców. Czymże więc są te osławione długi spadkowe?

Po pierwsze są to wszelkiego rodzaju zobowiązania, jakie ciążyły na spadkodawcy w chwili śmierci – wszelkiego rodzaju kredyty, pożyczki, długi, weksle i podobne im formy zobowiązań o charakterze majątkowym. Ale nie tylko; lista zobowiązań wchodzących w skład spadku jest dłuższa. Art. 922 § 3 k.c. wskazuje, że do długów spadkowych należą także pewne obciążenia, które w wyniku śmierci i postępowania spadkowego spadają na dziedziców. Wśród nich wymienia się m.in.:

– koszty pogrzebu spadkodawcy – co istotne, w zakresie w jakim jest to przyjęte w danym środowisku (np. konieczna orkiestra, asysta wojskowa, itp. – wówczas koszt pogrzebu zawiera takie dodatkowe, ale uzasadnione okolicznościami wydatki);

–  koszty postępowania spadkowego – a zatem opłaty sądowe lub notarialne;

– obowiązek zaspokojenia roszczeń o zapłatę zachowku;

– wykonanie zapisów i poleceń (o ile takowe były poczynione).

A zatem, długami spadkowymi są nie tylko długi zmarłego, ale także koszty, jakie spadkobiercy muszą ponieść podczas przejmowania spadku lub w celu wykonania woli spadkodawcy.

Poza spadkiem

Są jednak prawa i obowiązki, które nie wchodzą w skład spadku. Co się z nimi dzieje? Są dwie możliwości:

1. wygasają i nie przysługują nikomu;
2. przechodzą na ściśle określone osoby, które nie muszą być spadkobiercami.

Do praw wygasających należą wszelkiego rodzaju prawa osobiste. Wraz ze śmiercią spadkodawcy, nikt nie może rościć sobie dalszego ich wykonywania, ponieważ wygasły, przestały istnieć.

Aby wymienić chociaż przykładową listę takich praw, należy wspomnieć o:

• emeryturze i rencie;
• prawie dożywocia;
• służebnościach osobistych;
• prawie do lokalu mieszkalnego przysługującego żołnierzom zawodowym;
• najmie lokalu socjalnego;
• zasiadaniu w organach spółek;

i wielu, wielu innych prawach, które przysługiwały bezpośrednio spadkodawcy.

Drugą kategorię praw i obowiązków nieprzechodzących do spadku tworzą te, które przechodzą na ściśle określone osoby. Mogą to być np. udziały w spółce, które przechodzą na innych wspólników, czy powrót przedmiotów użytkowanych do właściciela.

PAMIĘTAJ: Spadek to nie tylko pieniądze zgromadzone na koncie zmarłego, czy jego nieruchomości, samochód itp. To także długi, w tym różne koszty, jakie musi ponieść spadkobierca. Sam podział majątku zmarłego to żmudna praca, podczas której należy określić co było majątkiem osobistym, co udziałem we wspólności majątkowej małżeńskiej, a co w ogóle nie podlegało dziedziczeniu.

Drodzy Czytelnicy, jeśli macie pytania, czy wątpliwości dotyczące spadku i majątku spadkowego, warto udać się z nimi do prawnika. Określenie co przynależy do spadku, co jest długiem, a z jakich praw nigdy nie skorzystamy często pomaga podjąć decyzję co zrobić ze spadkiem – przyjąć wprost, z dobrodziejstwem inwentarza, czy może najlepiej odrzucić. Ale o tym opowiemy w kolejnym artykule…

KANCLEX Porady Prawne Gdynia