W artykule dotyczącym zachowku opisywaliśmy prawa spadkobiercy ustawowego, który został pominięty w testamencie, lub który na mocy testamentu otrzymał mniejszy majątek niż wynosi wartość należnego mu zachowku. Niemniej jednak słyszy się o sytuacjach, w których spadkodawca pozbawił swojego prawowitego spadkobiercę wszelkich praw do spadku – w tym prawa do żądania wypłaty zachowku. Jak to możliwe? Odpowiedzi na to pytanie udzielamy w poniższym artykule.
Wydziedziczenie, bo to o nim była mowa we wstępie, może być dokonane tylko i wyłącznie w testamencie. Co więcej, nie może ono być dokonane dla własnego „widzimisię”. Przyczyny umożliwiające dokonanie skutecznego wydziedziczenia są ściśle określone ustawowo i nie mogą być interpretowane rozszerzająco przez spadkodawcę.
UWAGA: Pozbawienie spadkobiercy majątku z przyczyn innych niż przewidziane w kodeksie nie wyłączy ani nie ograniczy jego prawa do żądania wypłaty zachowku.
Przyczyny wydziedziczenia są następujące:
- uporczywe postępowanie spadkobiercy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy – chodzi jedynie o sytuacje, w których spadkodawca wyrażał swoją dezaprobatę dla zachowania spadkobiercy. Zachowanie zgodne z wolą testatora, choćby było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, nie może stanowić podstawy do wydziedziczenia;
- dopuszczenie się przez spadkobiercę względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – mowa tu o szeroko pojętych obowiązkach rodzinnych (np. obowiązku opieki i pomocy), nie tylko obowiązku alimentacyjnym. Ponadto ten stan musi mieć charakter trwały, nie tylko jednorazowy. Jest to jednak przesłanka różnie interpretowana, co znajduje wyraz w orzecznictwie sądów. Dlatego, dla oceny, czy faktycznie jest ona spełniona należy do każdego przypadku podejść indywidualnie.
Jeżeli przyczyną wydziedziczenia jest stan trwały, utrzymujący się jakiś czas, musi on mieć miejsce w chwili sporządzania testamentu. Jednorazowe zdarzenie, jak np. popełnienie przestępstwa, musi nastąpić przed wydziedziczeniem.
WAŻNE: Wydziedziczenie dotyczy jedynie osób, które mogą domagać się zachowku, czyli zstępnych (np. dzieci), małżonka i rodziców.
Wydziedziczenie może nastąpić tylko w testamencie, a przyczyna wydziedziczenia musi zostać w nim określona. Istnieje możliwość sporządzenia tzw. testamentu negatywnego, w którym poza postanowieniami o wydziedziczeniu nie znajdą się żadne inne zapisy.
Skutki wydziedziczenia
Osoba wydziedziczona pozostaje pozbawiona wszelkich praw do majątku zmarłego – traktowana jest jakby zmarła przed otwarciem testamentu. Wydziedziczenie nie jest jednak skuteczne względem jej potomków.
WAŻNE: Zstępni (dzieci, wnuki) wydziedziczonego mogą domagać się wypłaty zachowku, nawet jeżeli sam wydziedziczony żyje w chwili śmierci spadkodawcy.
Przebaczenie
Dla skuteczności wydziedziczenia koniecznym jest, oprócz zachowania wymienionych wcześniej wymogów formalnych, aby spadkodawca nie przebaczył spadkobiercy.
Przebaczenie jest aktem uczuciowym, który polega na puszczeniu w niepamięć doznanych krzywd, czy też żywionych urazów, nie jest oświadczeniem woli. Przebaczający musi znać przyczynę, dla której udziela przebaczenia oraz mieć świadomość, że spadkobierca popełnił czyn etycznie naganny. Nie musi być jednak świadomy skutków prawnych, jakie wywołuje przebaczenie.
Przebaczenie może być dokonane w dowolnej formie – będzie skuteczne, jeżeli z zachowania spadkodawcy jednoznacznie wynika zamiar puszczenia w niepamięć czynów spadkobiercy.
Dla swojej skuteczności w przyszłości, przebaczenie dokonane po spisaniu testamentu wydziedziczającego może nastąpić jedynie poprzez sporządzenie nowego testamentu.
Jeżeli masz pytania, chcesz dowiedzieć się więcej, Zespół KANCLEX jest do Twojej dyspozycji!
