Małżeństwo jest traktowane przez prawo szczególnie nie tylko za życia małżonków, ale również po śmierci jednego z nich. Przepisy chronią interesy małżonka pozostałego przy życiu niezależnie od zapisów testamentu, zaś w przypadku dziedziczenia ustawowego przyznają mu zdecydowanie największe prawa w porównaniu z innymi spadkobiercami. Na czym polega ta szczególne traktowanie? Aby poznać szczegóły, zapraszamy do lektury artykułu.
Korzystanie ze wspólnego mieszkania
Jednym z tych szczególnych przywilejów małżonka jest jego bezwarunkowe prawo do korzystania ze wspólnego mieszkania i urządzenia domowego na dotychczasowych, niezmienionych zasadach. Co istotne, spadkodawca w żaden sposób nie może tego prawa wyłączyć ani ograniczyć tego prawa, a wszelkie odmienne zapisy np. testamentu będą nieważne.
Prawo to przysługuje w okresie trzech miesięcy od momentu śmierci spadkodawcy.
WAŻNE: Z powyższego prawa można skorzystać tylko wtedy, kiedy małżonek mieszkał ze zmarłym spadkodawcą do dnia jego śmierci.
Oprócz małżonka prawo to przysługuje także innym osobom bliskim spadkodawcy, czyli np. dzieciom czy rodzicom.
Małżonek jako dziedzic ustawowy
Małżonek w dziedziczeniu ustawowym należy do tzw. pierwszego kręgu spadkobierców, co sprawia, że dziedziczy on przed innymi, dalszymi grupami spadkobierców. Nie oznacza to jednak, że dziedziczy sam.
Małżonek i dzieci dziedziczą w częściach równych, jednak część małżonka nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Mowa tutaj o wszystkich dzieciach spadkodawcy, nie tylko tych, które miał z pozostałym przy życiu małżonkiem, ale także pasierbów.
Jeżeli spadkodawca nie miał żadnych dzieci, małżonek dziedziczy razem z rodzicami spadkodawcy lub – w razie śmierci jednego z rodziców – także z jego rodzeństwem. Udział małżonka nie może być wówczas mniejszy niż połowa spadku.
Kiedy małżonek może stać się jedynym dziedzicem ustawowym? Jeżeli spadkodawca nie miał dzieci, rodziców, rodzeństwa, bratanków/bratanic ani siostrzeńców/siostrzenic, wówczas cały spadek przypadnie wyłącznie małżonkowi.
Prawo przewiduje jednak sytuacje, kiedy małżonek może zostać wyłączony od dziedziczenia. Aby tak się stało muszą wystąpić dwie przesłanki:
- spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy pozostałego przy życiu małżonka, a żądanie to było uzasadnione;
– oraz –
- pozostali przy życiu spadkobiercy dziedziczący wraz z małżonkiem wniosą do sądu powództwo o wyłączenie małżonka od dziedziczenia, a sąd wyda odpowiednie orzeczenie uwzględniające żądanie pozwu.
Możliwość wystąpienia z takim powództwem jest jednak ograniczona w czasie i wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
„Zapis naddziałowy”
Kolejnym szczególnym uprawnieniem małżonka pozostającego jest prawo żądania wydania tzw. zapisu naddziałowego. Przedmiot takiego zapisu stanowią wszystkie przedmioty gospodarstwa domowego, z których za życia spadkodawcy małżonek korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Przedmioty te nie wliczają się do majątku spadkowego.
WAŻNE: Zapis naddziałowy nie będzie przysługiwał, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.
Małżonek jako spadkobierca testamentowy
Spadkodawca sporządzając testament ma swobodę w dysponowaniu swoim majątkiem. Może zdarzyć się, że nie zapisze drugiemu małżonkowi w testamencie nic. Przepisy chronią małżonka, który znalazł się w takiej sytuacji dając mu prawo dochodzenia zachowku (link do artykułu o zachowku: ) od spadkobierców, którzy otrzymali majątek na mocy testamentu.
Pozbawienie małżonka prawa do zachowku może nastąpić jedynie w drodze wydziedziczenia (link do artykułu o wydziedziczeniu: ).
UWAGA: Dziedziczeniu podlega tylko majątek osobisty oraz, jeżeli małżonkowie pozostawali we wspólności majątkowej, połowa majątku wspólnego zmarłego małżonka. Druga połowa majątku wspólnego małżonków zawsze będzie stanowiła własność tylko i wyłącznie pozostałego przy życiu małżonka i nie będzie podlegała dziedziczeniu ani rozrządzeniom testamentowym.
Jeżeli zainteresował Was ten artykuł, zapraszamy do kontaktu! Zespół KANCLEX chętnie odpowie na pytania i znajdzie rozwiązanie Waszego problemu.
