Wybuch w Polsce na początku 2020 r. epidemii COVID-19 znacząco wpłynął na nasze codzienne funkcjonowanie. W znacznym stopniu ograniczone zostało życie społeczne, pojawiły się kłopoty z codziennym funkcjonowaniem różnego rodzaju podmiotów z sektora NGO’s. Przez minione 2 lata stowarzyszenia stawały nierzadko w obliczu istotnego problemu wyboru władz na kolejną kadencję, który często determinuje działalność organizacji.
Zmiany ustawowe
Już w kwietniu 2020 r. przyjęta została ustawa, tzw. anty-COVIDowa, która wprowadzała m.in. zmiany do Prawa o stowarzyszeniach. Zgodnie z nią dodany został art. 10 ust.1f, który wskazuje, że:
Jeżeli kadencja władz stowarzyszenia […] upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii […] lub do 30 dni po odwołaniu danego stanu, podlega ona przedłużeniu do czasu wyboru władz stowarzyszenia na nową kadencję, jednak nie dłużej niż do 60 dni od dnia odwołania stanu.
Zatem zdaje się, że problem został rozwiązany i recepta jest prosta. Podczas okresu pandemii kadencja władz ulega wydłużeniu. Ale czy to na pewno rozwiązanie problemu? A czy stowarzyszenie może wybrać nowe władze, czy nie ma takiej możliwości? Kiedy realnie skończy się wydłużona kadencja władz? Jak widać, lista pytań jest długa, a niekiedy odpowiedzi na nie wywołują kolejne wątpliwości. Zatem przyjrzyjmy się im po kolei.
Kadencja
Jak wskazuje przepis, wydłużenie dotyczy wyłącznie tych organizacji, w których organy powoływane są na określony czas (kadencję). Zatem wydłużenie nie dotyczy organizacji, w których władze są powoływane na czas nieokreślony (np. na czas nieokreślony, a odwołanie lub powołanie jest dokonywane przez zewnętrzny podmiot w dowolnym czasie). Po drugie, przepis dotyczy tych organizacji, w których kadencja, gdyby nie wystąpił COVID-19, upłynęłaby w trakcie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii lub 30 dni po jej oficjalnym zakończeniu. Zatem znów zmiana ustawowa nie dotknie bezpośrednio tych organizacji, które nie mierzą się z problemem wyborów podczas pandemii.
Stan epidemii
Podstawowym kryterium obowiązywania przedłużenia jest okres. Ustawodawca definiuje go jako stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii. Są to dwa stany, które wprowadzono kolejną spec-ustawą COVIDową. I abstrahując od ich konstytucyjnej prawidłowości, które potrafią budzić, to czas jednego z tych dwóch stanów determinuje nam kolejne konsekwencje.
Nie ma więc znaczenia stan świadomości społecznej dotyczącej epidemii, czy informacje medialne o liczbie zachorowań, ale stan prawny, w którym Minister Zdrowia swoim rozporządzeniem odwoła lub ustanowi któryś z tych stanów.
W chwili obecnej obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r., które wprowadziło na terenie całego kraju stan epidemii do odwołania.
Oznacza to, że de facto nie wiemy do jakiej konkretnej daty ten stan będzie obowiązywał.
Wydłużenie – do kiedy?
Ustawodawca określił, że kadencja ulega przedłużeniu do czasu wyboru władz stowarzyszenia, ograniczając, że wybór ten nie może nastąpić później niż 60 dni po odwołaniu jednego ze stanów związanych z epidemią. I w tym miejscu powstają wątpliwości, czy jest to obligatoryjne wydłużenie kadencji do okresu po pandemii, czy jednak istnieje możliwość przeprowadzenia wyborów w trakcie trwania epidemii? Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco.
Można dokonać wyboru władz podczas stanu epidemii.
Wniosek taki wypływa wprost z brzmienia przepisów, bowiem według obecnego stanu prawnego kadencja trwa nie do końca pandemii, a do momentu wyboru nowych władz. Prawo o stowarzyszeniach jedynie limituje, kiedy po pandemii takie wybory muszą się odbyć. Natomiast nie ma przeciwwskazań do ich wcześniejszego odbycia.
Ustawodawca nigdzie nie zakazał odbywania odpowiednich spotkań i zgromadzeń, które pozwoliłyby przedłużyć kadencję władz. Jedynie zakreślił możliwość, że gdyby wybór władz podczas epidemii nie był możliwy, to kadencja ulega przedłużeniu aż do momentu, gdy epidemia „minie”.
Oznacza to, nie mniej nie więcej, jak to, że to decyzja organizacji o przeprowadzeniu wyborów i ich odbycie w trybie przewidzianym statutem, będzie cezurą kończącą aktualną kadencję władz w stowarzyszeniu.
Czym jest „wydłużenie kadencji”?
To kolejne pytanie, powstające zwłaszcza w tych organizacjach, gdzie kadencje są stosunkowo krótkie. Może bowiem dochodzić do sytuacji, w których „wydłużenie” w praktyce oznaczać będzie kolejną kadencję.
Przykład: kadencja Stowarzyszenia XYZ upływała w czerwcu 2020 r., a władze tej organizacji powoływane są na okres 2 lat. Jednak z uwagi na pandemię, ani w 2020 r., ani w 2021 r. nie odbyły się wybory. Mamy już 2022 r. i de facto władze rządzą w stowarzyszeniu kolejne 2 lata, czyli jakby następną kadencję. Ale czy na pewno?
Otóż nie. Władze, na mocy obecnej ustawy, niejako „kończą” swoją dotychczasową kadencję. Oznacza to, że nadal mówimy o tej samej kadencji, niezależnie od tego, jak długie jest „wydłużenie”. Ma to istotne znaczenie m.in. w przypadku, gdy statut przewiduje możliwość sprawowania funkcji np. tylko przez 2 kadencje. W takich sytuacjach, jak w przykładowym Stowarzyszeniu XYZ, władze (o ile pełnią swoją funkcję po raz pierwszy) mogą startować ponownie, mimo że będzie to oznaczać ich „rządy” przez okres min. 6 lat.
Ma to też istotne znaczenie przy działaniach związanych z końcem kadencji – sporządzeniem sprawozdań, raportów, czy udzielania absolutorium, które obejmie dłuższy okres.
A co po upływie stanu epidemii?
Gdy Minister Zdrowia odwoła stan epidemii lub stan zagrożenia epidemicznego (w zależności, który będzie w danym momencie obowiązywał na terenie Polski), wówczas rozpoczyna się bieg 60-dniowego terminu, w którym stowarzyszenia mają obowiązek odbyć wybory. Nieprzeprowadzenie spotkań wyborczych będzie skutkowało z mocy prawa wygaśnięciem „wydłużonych” kadencji, a stowarzyszenie pozostanie bez władz. Oczywiście taka sytuacja nie dotyczy stowarzyszeń, których nie obejmują zmiany.
Przykład: Hipotetycznie 30 czerwca 2022 r. Minister Zdrowia odwołuje stan epidemii.
Przykład 1: Dwuletnia kadencja władz Stowarzyszenia XYZ upływała w czerwcu 2020 r. Ma ono czas do 29 sierpnia 2022 r. (60 dni) na wybór nowych władz. Jeżeli Stowarzyszenie w tym terminie nie wybierze nowego zarządu, będzie organizacją bez władz.
Przykład 2: W Stowarzyszeniu ABC władze wybrano w grudniu 2019 r. na 4-letnią kadencję. Oznacza to, że upływa ona w grudniu 2023 r. i te konsekwencje jej w ogóle nie obejmą – kadencja skończy się w nim bowiem w zwykłym terminie.
Jeżeli prowadzicie stowarzyszenie, macie wątpliwości jakie przepisy znajdują zastosowanie w Waszym przypadku, a może potrzebujecie pomocy w przeprowadzeniu całej procedury, jesteśmy do Waszej dyspozycji!
