Oprócz testamentów zwykłych, o których możecie przeczytać tutaj: /jak-napisac-testament/, polskie prawo daje nam możliwość sporządzenia tzw. testamentu szczególnego. Jednakże aby taki testament był ważny, muszą zostać spełnione dodatkowe warunki dotyczące jego sporządzenia. Kiedy zatem możemy skorzystać z testamentu szczególnego i w jakich okolicznościach? Zapraszamy do lektury poniższego artykułu.

W polskim prawie wyróżnia się kilka testamentów szczególnych, których skuteczność jest uzależniona od okoliczności w jakich zostały one sporządzone. Jak sama nazwa wskazuje, taki testament sporządzany jest w szczególnych warunkach, które odbiegają od zwyczajnych okoliczności, w jakich taką dyspozycję na wypadek śmierci się sporządza. Do testamentów szczególnych zaliczamy:

• testament ustny,
• testament podróżny,
• testament wojskowy.

Każdy z nich może zostać sporządzony przez inny krąg osób w różnych od siebie okolicznościach. Przyjrzyjmy się im bliżej.

Testament ustny

Dopuszczalność sporządzenia testamentu ustnego warunkowana jest wystąpieniem jednej z poniższych sytuacji:

1. obawą rychłej śmierci spadkodawcy – konieczna jest ocena, czy śmierć rzeczywiście groziła spadkodawcy w najbliższym czasie po sporządzeniu testamentu. Ocena musi być dokonana w sposób obiektywny i nie może się opierać wyłącznie na osobistych odczuciach. Istotnym jest, żeby uzasadniona obawa rychłej śmierci istniała w chwili sporządzania testamentu;
2. szczególnymi okolicznościami powodującymi, że zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione – przyjmuje się, że muszą to być okoliczności niecodzienne, znacznie odbiegające od normalnego stanu rzeczy. Mogą one dotyczyć osoby spadkodawcy (np. stan zdrowia) lub być spowodowane warunkami zewnętrznymi (np. klęska żywiołowa). Okoliczności te prowadzą do niemożliwości skorzystania ze zwykłej formy testamentu przez danego spadkodawcę – oceny dokonuje się z jego punktu widzenia, nie zaś w sposób obiektywny.

Sporządzenie testamentu ustnego odbywa się poprzez wyrażone na głos oświadczenie woli spadkodawcy rozrządzającego swoim majątkiem w obecności co najmniej trzech świadków. Dla swojej skuteczności, treść takiego testamentu musi zostać stwierdzona.

Kodeks dopuszcza dwa sposoby, w drodze których można dokonać stwierdzenia:

1. spisanie treści testamentu ustnego przez świadka lub osobę trzecią przed upływem roku od dnia wygłoszenia testamentu. Oprócz konkretnych dyspozycji, należy w takim piśmie podać miejsce i datę złożenia oświadczenia oraz miejsce i datę sporządzenia pisma stwierdzającego. Pismo to podpisują następnie spadkodawca i dwaj świadkowie lub wszyscy świadkowie (bez spadkodawcy);
2. złożenie przed sądem zgodnych zeznań przez świadków – termin na to wynosi sześć miesięcy od dnia otwarcia spadku. Sąd może poprzestać na zeznaniach dwóch świadków, jeżeli przesłuchanie pozostałych jest niemożliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

WAŻNE: Wskazane powyżej sposoby są jedynymi drogami do stwierdzenia treści testamentu ustnego. Jeżeli upłyną terminy, testament będzie wprawdzie ważny, jednak pozostanie bezskuteczny. Należy pamiętać, że spisanie treści testamentu opisane w punkcie 1 może nastąpić także w sytuacji, gdy wcześniej upłynął już sześciomiesięczny termin do złożenia oświadczenia przed sądem.

Testament podróżny

Testament podróżny można sporządzić w trakcie podróży polskim statkiem morskim lub polskim samolotem. Możliwość ta jest uzasadniona faktem, iż podróż morska i powietrzna tradycyjnie kojarzona jest z pewnym niebezpieczeństwem i sama w sobie stanowi przesłankę sporządzenia testamentu w formie szczególnej.

Sporządzenie testamentu podróżnego odbywa się poprzez ustne oświadczenie woli testatora wobec dowódcy statku morskiego / samolotu lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Następnie dowódca (zastępca) spisuje wolę spadkodawcy z podaniem daty, odczytuje pismo, podpisuje i przedstawia do podpisu spadkodawcy oraz świadkom. Jeżeli spadkodawca nie może złożyć podpisu, należy wskazać przyczynę tego faktu.

UWAGA: W razie niemożności skorzystania z testamentu podróżnego, np. gdy dowódca (zastępca) nie jest w stanie przyjąć oświadczenia testatora, można skorzystać z testamentu ustnego. Testament podróżny mogą sporządzić również osoby głuche lub nieme.

Testament wojskowy

Sporządzenie testamentu wojskowego reguluje rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej, nie zaś bezpośrednio kodeks cywilny. Takowy testament można sporządzić jedynie w czasie mobilizacji, wojny lub przebywania w niewoli.

Osobami uprawnionymi do sporządzenia takiego testamentu są:

1. żołnierze w czynnej służbie wojskowej,
2. pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych,
3. osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym (m.in. członkowie personelu PCK, duchowni);
4. inne osoby cywilne, jeżeli znajdują się na obszarze będącym pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej lub na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych.

Rozporządzenie dopuszcza cztery tryby sporządzenia testamentu wojskowego:

1. ustne oświadczenie do protokołu sędziemu wojskowemu, a następnie podpisanie protokołu przez spadkodawcę i sędziego;
2. ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, a następnie podpisuje sporządzone pismo wraz ze spadkodawcą oraz drugim świadkiem;
3. jeżeli spadkodawca nie może się podpisać – poprzez ustne oświadczenie ostatniej woli w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy; tak sporządzony testament podpisują wszyscy trzej świadkowie;
4. w razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie jednej z opisanych powyżej form testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również poprzez oświadczenie ostatniej woli ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych; stwierdzenie treści takiego testamentu może nastąpić poprzez złożenie przed sądem zgodnych zeznań przez świadków.

UWAGA: Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Jak pokazano w powyższym artykule, sporządzenie testamentu szczególnego usprawiedliwione jest wyjątkowymi okolicznościami, zaś ustawa daje pierwszeństwo testamentom zwykłym. Zatem jeżeli sporządziliśmy testament w formie szczególnej i nie chcemy, aby stał się nieważny na skutek ustania wyjątkowych okoliczności, nic nie stoi na przeszkodzie, abyśmy sporządzili testament zwykły o identycznej treści. W przypadku zaś pojawienia się pytań, zachęcamy do kontaktu z KANCLEX.