Niejeden spadkobierca znajduje się w sytuacji, której miał nadzieję nigdy nie doświadczyć – umiera jego rodzic, czy małżonek i zostawia testament. Jednak po jego otwarciu okazuje się, że zmarły cały swój majątek zapisał obcym osobom i instytucjom, a o najbliższym spadkobiercy testament milczy. Czy to oznacza, że będzie on pozbawiony wszelkich praw do spadku? Na to pytanie odpowiadamy w poniższym artykule.

W celu zaradzenia sytuacjom, jak ta opisana we wstępie, ustawodawca przewidział instytucję zachowku. Krąg spadkobierców, którzy mogą z niej skorzystać jest jednak ograniczony, gdyż nie wszystkie osoby, które mogłyby dziedziczyć, gdyby nie było testamentu będą uprawnione do dochodzenia zachowku. Do osób, którym zachowek nie przysługuje należą chociażby dziadkowie, rodzeństwo, czy dalszych krewnych, których prawo do dziedziczenia wynika z ustawy.

Do zachowku uprawnieni są tylko:

• zstępni (czyli przede wszystkim dzieci, wnuki itd.);
• małżonek.

Wysokość zachowku, o jaki te osoby mogłyby się ubiegać zależy od dodatkowych czynników.

• osoba trwale niezdolna do pracy – może ubiegać się o dwie trzecie wartości spadku, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym;
• małoletni – podobnie może ubiegać się o dwie trzecie wartości spadku, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym;
• inni uprawnieni – mogą domagać się o zachowek w wysokości połowy wartości spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

WAŻNE !!!

Zachowek nie będzie należny „automatycznie”. Bycie uprawnionym do zachowku oznacza, że przysługuje nam roszczenie o zachowek, które kierujemy przeciwko spadkobiercy/spadkobiercom, którzy otrzymali spadek w drodze testamentu. Zatem, aby otrzymać należny nam udział w spadku musimy wystąpić z powództwem do sądu, który będzie miał za zadanie zasądzić zachowek oraz ustalić jego wysokość.

Czy można uniknąć wizyty w sądzie?

Oczywiście. Tak będzie w sytuacji, gdy spadkobierca testamentowy i uprawniony do zachowku porozumieją się i wypłata zachowku nastąpi dobrowolnie – najlepiej na podstawie umowy. Niewykluczone, że konieczna może okazać się wizyta u notariusza.

Roszczenie o uzupełnienie zachowku

Może się także zdarzyć, że uprawniony do zachowku otrzymał od spadkodawcy jakiś majątek, jednak jego wartość jest niższa niż należny mu zachowek. Wówczas będzie mu przysługiwało roszczenie przeciwko spadkobiercy o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Można je realizować na takich samych zasadach, jak opisane powyżej roszczenie o cały zachowek.

Istotna jest kwestia, na jakiej drodze można otrzymać majątek, który może zostać uzupełniony w drodze zachowku.

• Powołanie do spadku w testamencie – spadkobierca testamentowy otrzymuje w testamencie majątek, lecz jego wartość majątku jest niższa niż wartość przysługującego mu zachowku.
• Zapis – uprawniony jest zarazem zapisobiercą (instytucja zapisu została opisana w osobnym artykule), zaś wartość otrzymanego zapisu wlicza się do zachowku.
• Darowizna i zapis windykacyjny – zaliczają się one na zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy (np. wnuk), zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego (czyli np. ojca, matki).

Dodatkowo, jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy (czyli np. syn, córka), zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Darowizny przy obliczaniu zachowku

Jak wspomniano powyżej, darowizny, które otrzymał od spadkodawcy uprawniony do zachowku, zaliczają się do zachowku. Jednak nie wszystkie. Ustawodawca przewidział od tej zasady następujące wyjątki, kiedy następujące darowizny nie będą uwzględniane przy obliczaniu zachowku:

• drobne, zwyczajowo przyjęte darowizny (np. upominek urodzinowy, ale już nie wartościowa biżuteria) niezależnie kiedy i na czyją rzecz zostały dokonane;
• przy zachowku dla małżonka – darowizny dokonane przed zawarciem małżeństwa.

Istnieje także druga sytuacja, w której darowizna będzie miała znaczenie dla obliczenia zachowku – gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy lub zapisobiercy należnego mu zachowku. Wówczas ma prawo żądać jego uzupełnienia od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. Jednak i tu trzeba pamiętać, że obdarowany będzie zobowiązany tylko w granicach wzbogacenia na skutek darowizny.

Przykład: Obdarowany otrzymał od spadkodawcy w darowiźnie środki pieniężne, które przeznaczył na leczenie – wzbogacenie nie istnieje. Jednakże jeśli ta sama suma zostałaby przeznaczona na zakup samochodu, który obdarowany posiada w chwili wystąpienia przez uprawnionego z roszczeniem – wzbogacenie istnieje w wysokości aktualnej wartości zakupionego auta.

UWAGA: Obdarowany może zwolnić się od odpowiedzialności wydając uprawnionemu przedmiot darowizny.

Należy także pamiętać o istniejącym ograniczeniu czasowym – nie można żądać uzupełnienia zachowku od osób, które zostały obdarowane przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. Ta granica czasowa działa jednak tylko wobec osób niebędących spadkobiercami, ani uprawnionymi do zachowku.

WAŻNE: Spadkobiercy i uprawnieni do zachowku odpowiadają z tytułu otrzymanych darowizn bez ograniczeń czasowych.

Jak widać z powyższego artykułu, sprawy dotyczące właściciela majątku, który pozostał po zmarłym mogą być bardzo skomplikowane – nawet wówczas, gdy wydawałoby się, że testament bardzo jasno odpowiada na wszystkie pytania dotyczące tej materii. Co więcej, nagle może się okazać, że chociaż sami nie jesteśmy spadkobiercami, będziemy mieli obowiązek odpowiadać za uzupełnienie zachowku, bo np. pięć lat temu zmarły podarował nam samochód, czy też inną wartościową rzecz. Zatem jeżeli dotyczą Was jakiekolwiek problemy, macie wątpliwości dotyczące tematyki spadkowej – zwróćcie się do nas, zespół KANCLEX chętnie udzieli odpowiedzi na Wasze pytania oraz pomoże rozwiązać zaistniałe problemy.