W poprzednich artykułach dotyczących sporządzania testamentu oraz testamentów szczególnych niejednokrotnie padał termin „świadek testamentu”. Oczywistym wydaje się, że aby cały sporządzony przez nas w obecności świadka testament był ważny i skuteczny, również świadek musi spełniać pewne określone prawem wymogi. Jakie to wymogi i co się stanie, jeśli nasz świadek ich nie spełnia?
Rola świadka przede wszystkim polega na zapewnieniu zgodności rzeczywistej woli spadkodawcy z późniejszym utrwaleniem na piśmie jego rozrządzeń testamentowych w przypadku testamentu allograficznego, ustnego lub podróżnego. W razie braku pisemnego utrwalenia, zeznania świadków stanowią dowód pozwalający w trakcie postępowania przed sądem ustalić treść sporządzonego testamentu. Z uwagi na doniosłość pełnionej przez nich roli, muszą spełniać określone przez prawo wymogi. Kodeks nie formułuje tych wymogów wprost. W zamian wskazuje, kto świadkiem być nie może. Rozróżnia się przy tym dwa rodzaje niezdolności do pełnienia roli świadka: niezdolność bezwzględną i niezdolność względną.
Bezwzględna niezdolność do bycia świadkiem testamentu
Jest to niezdolność do pełnienia roli świadka przy wszystkich testamentach. Zgodnie z przepisami całkowicie niezdolna do bycia świadkiem testamentu jest:
- osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych – czyli osoba niepełnoletnia lub ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie.
- osoba niewidoma, głucha lub niema – ustawodawca założył, że ich kalectwo uniemożliwia im należyte wypełnienie tej doniosłej w skutkach roli;
- osoba niemogąca czytać lub pisać – dotyczy to zarówno przypadków, gdy owa niemożność zachodzi z przyczyn medycznych, jak i z powodu braku odpowiednich umiejętności;
- osoba, która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
- osoba skazana prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania – fakt skazania podważa wiarygodność takiej osoby. Stan niezdolności do bycia świadkiem trwa od chwili uprawomocnienia się wyroku skazującego do momentu zatarcia skazania.
Powołanie na świadka osoby bezwzględnie niezdolnej do pełnienia tej roli skutkuje nieważnością całego testamentu.
Względna niezdolność do bycia świadkiem testamentu
Zgodnie z przepisami, nie może być świadkiem przy sporządzaniu danego testamentu:
- małżonek spadkodawcy;
- krewni lub powinowaci spadkobiercy pierwszego i drugiego stopnia – czyli np. dzieci i wnuki;
- osoby pozostające ze spadkodawcą w stosunku przysposobienia;
- osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.
Skutkiem powołania na świadka jednej z wymienionych powyżej osób jest nieważność tylko tych postanowień testamentu, które przewidują korzyści na rzecz tej osoby, jej małżonka, krewnych lub powinowatych pierwszego lub drugiego stopnia albo osoby pozostającej z nią w stosunku przysposobienia.
WAŻNE: Jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Tzw. świadkowie kwalifikowani
Przy niektórych testamentach, o których pisaliśmy już wcześniej (patrz: Testamenty szczególne), wymagany jest udział szczególnego świadka, np. notariusza, wójta czy kapitana statku. Do tych tzw. świadków kwalifikowanych również będą miały zastosowanie przepisy o niezdolności do bycia świadkiem.
Przykład: Jeżeli notariusz sporządzi testamentu, w którym znajdą się zapisy przewidujące dla niego konkretne korzyści, zapisy te będą oczywiście nieważne. W przypadku zaś sporządzenia testamentu podróżnego wobec kapitana statku skazanego prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania, którego skazanie nie uległo jeszcze zatarciu, pociągnie za sobą nieważność całego testamentu.
Jak widać z powyższego artykułu, dobranie odpowiednich świadków przy sporządzaniu testamentu ma niezwykle doniosłe znaczenie. Zespół KANCLEX serdecznie zaprasza do kontaktu wszystkich zainteresowanych tematem testamentów – odpowiemy na wszystkie pytania i rozwiejemy wątpliwości.
