Kodeks cywilny, poza dziedziczeniem ustawowym oraz testamentowym, przewiduje instytucje zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego oraz polecenia. Dzięki ich istnieniu spadkodawca ma znacznie większe możliwości wyboru sposobów, jakimi chciałby zrealizować po śmierci swoją wolę, nie tylko w zakresie podzielenia swojego majątku pomiędzy kolejnych spadkobierców. Kolejne darmowe porady prawne poniżej.
UWAGA: Zapis zwykły, zapis windykacyjny i polecenie ustanawiane są jedynie w testamencie. Instytucje te nie występują w dziedziczeniu ustawowym.
Zapis zwykły
Zapis zwykły dotyczy tylko i wyłącznie majątku zmarłego; w drodze zapisu nie można zobowiązać nikogo do podjęcia określonego działania lub zaniechania. W drodze zapisu spadkodawca nakłada na spadkobiercę obowiązek spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz konkretnej osoby. Taka osoba zwana jest ZAPISOBIERCĄ.
Zapisobierca kieruje swoje roszczenie o wykonanie zapisu testamentowego bezpośrednio do spadkobiercy. W braku innej woli spadkodawcy, może to zrobić niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jeżeli jest kilku spadkodawców, zapis obciąża ich stosunkowo do wielkości udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej.
WAŻNE: Zapisobierca również może zostać obciążony obowiązkiem wykonania zapisu na rzecz innej osoby (tzw. zapis dalszy) – np. dziadek w testamencie nałożył na syna obowiązek wydania wnukowi 1 kolekcji zegarków i jednocześnie zażyczył sobie, aby wnuk 1 oddał jeden, konkretnie wskazany zegarek wnukowi 2.
Zapisobierca obciążony dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.
Spadkobierca będzie zwolniony z obowiązku wykonania zapisu, jeśli osoba, na której rzecz został on uczyniony, nie chce lub nie może być zapisobiercą. Powinien jednak, w braku innej woli zmarłego, wykonać dalsze zapisy.
Zapis może być również bezskuteczny (przy braku innej woli spadkodawcy), jeśli jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy. Dotyczy to jedynie konkretnych, jasno określonych rzeczy.
PAMIĘTAJ: Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu – czyli od ogłoszenia spadku, jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej. Jeżeli zgłosisz się później, spadkobierca nie będzie miał obowiązku spełnić zapisu na Twoją rzecz.
Zapis windykacyjny
Zapis windykacyjny można ustanowić jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Różni się on tym, że wskazana przez spadkodawcę osoba nabywa przedmiot zapisu już z chwilą otwarcia spadku. Oznacza to, że w tym przypadku zapisobierca nie musi występować z roszczeniem do spadkobiercy o wydanie przedmiotu zapisu, gdyż staje się jego właścicielem już w momencie śmierci spadkodawcy.
UWAGA: Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy, nie zaś w momencie otwarcia testamentu.
Ustawodawca ograniczył katalog przedmiotów, które mogą stać się przedmiotem zapisu windykacyjnego do:
- rzeczy indywidualnie oznaczonych (czyli np. konkretny obraz, samochód itp.);
- zbywalnych praw majątkowych (czyli np. prawa autorskie);
- przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego;
- ustanowienia na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Zapis windykacyjny będzie bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należał do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.
Polecenie
Polecenie tym różni się od zapisów, że spadkodawca nie przekazuje tą drogą żadnego majątku. Jest to – jak sama nazwa mówi – nakaz oznaczonego działania lub zaniechania. Nakazem tym jest wola spadkodawcy wyrażona w testamencie, zaś zobowiązanym może być zarówno spadkobierca, jak i zapisobierca. Zatem podsumowując, polecenie tyczy się określonego zachowania przez wyznaczone osoby po śmierci spadkodawcy. Jest to dodatkowy obowiązek, który musi spełnić ten, który otrzymał majątek w drodze spadku lub zapisu. Oczywiście jeśli spadek odrzucimy, nie będziemy zobowiązani do wykonania polecenia.
Spadkobierca ma obowiązek wykonać polecenie w terminie wskazanym w testamencie. Zapisobierca ma możliwość powstrzymania się z wykonaniem swojego polecenia na aż do momentu wykonania zapisu przez spadkodawcę. Czyli inaczej mówiąc, najpierw otrzymuje należny mu majątek z zapisu, a dopiero potem wykonuje polecenie.
Jeżeli było więcej zapisów, zasadę tą stosuje się do każdego kolejnego zapisobiercy. Oznacza to, że każdy zapisobierca najpierw może domagać się wydania przedmiotu zapisu, zanim podejmie działania będące przedmiotem polecenia testamentowego.
Zasadą jest to, że każde polecenie powinno zostać wykonane. Jeżeli jeden z zapisobierców nie chce lub nie może przyjąć zapisu, związane z nim polecenie co do zasady powinien wykonać spadkobierca. Podobnie jest przy dalszych zapisach – polecenie wykonuje ten, który przyjął majątek spadkowy będąc bezpośrednio przed niezdolnym do przyjęcia zapisu zapisobiercą.
UWAGA: Wykonanie polecenia to istotna sprawa. Może go żądać każdy ze spadkobierców, jak również wykonawca testamentu. Jedynie w sytuacji, gdy ma ono na celu wyłączną korzyść obciążonego poleceniem, nikt nie może się domagać jego wykonania. Ponadto, jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, jego wykonania może żądać także właściwy organ państwowy.
Jak widzimy, krąg osób, które wejdą w posiadanie majątku spadkowego lub też będą wykonywały wolę spadkodawcy wyrażoną w testamencie nie ogranicza się jedynie do spadkobierców. Jeżeli pojawią się u Was, Drodzy Czytelnicy, pytania związane z tematyką spadkową, zachęcamy do kontaktu. Zespół KANCLEX pozostaje do Waszej dyspozycji i chętnie odpowie na pytania.
